Viðbrögð stjórnsýslunnar við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis skýrsla starfshóps forsætisráðuneytisins.

Abstract

Íslensk stjórnsýsla, eins og hún birtist í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis, „Aðdragandi og orsakir falls íslensku bankanna 2008 og tengdir atburðir“, er brotakennd og einkennist af skorti á ábyrgð. Hinn faglegi grundvöllur stjórnsýslunnar er veikur, ekki bara vegna ómarkvissra pólitískra inngripa í störf hennar heldur einnig vegna smæðar eininga hennar, persónutengsla og ónógrar áherslu á faglega starfshætti. Á sama tíma er umgjörðin utan um vinnulag ríkisstjórna með þeim hætti að hún stuðlar ekki nægilega að samhentri forystu og ábyrgð við forystu framkvæmdarvaldsins en þar koma reyndar rangar áherslur í starfi stjórnmálaflokkanna einnig við sögu. Jafnframt virðist hið pólitíska vald búa við ófullnægjandi aðhald innan úr stjórnsýslunni og utan frá, hjá þingi, fjölmiðlum og mennta- og vísindastofnunum.

Tillögur starfshóps forsætisráðherra um viðbrögð við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis taka mið af þessu. Í fyrsta lagi er lagt til að leitast verði við að efla hinn faglega grundvöll stjórnsýslunnar með því að tryggja faglegar ráðningar æðstu stjórnenda og þróa áherslur í starfsmannamálum þannig að hún veiti stjórnendum hæfilega umbun og aðhald. Stærri ráðuneyti og stofnanir eru undirstaða í að styrkja hinn faglega grundvöll stjórnsýslunnar en það kallar á átak í sameiningu ráðuneyta og stofnana.

Í öðru lagi þarf að bæta vinnubrögð og starfsaðstöðu hinnar pólitísku forystu framkvæmdarvaldsins. Þannig þarf að skerpa á forystuhlutverki forsætisráðherra í ríkisstjórn og skapa markvissari umgjörð í lögum og eftir atvikum í stjórnarskrá, og skapa þar markvissari umgjörð um ríkisstjórnarfundi og ráðherranefndir. Einnig þarf að huga að styrkingu hinnar pólitísku skrifstofu ráðuneytanna.

Í þriðja lagi þarf að huga sérstaklega að hvernig bæta megi samhæfingu og reglufestu í stjórnsýslu ríkisins. Í því sambandi er lagt til að gert verði átak til að bæta vinnubrögð stjórnvalda og skýra skyldur starfsmanna hins opinbera, m.a. um skráningu upplýsinga og almennt um skýrleika og aga í vinnubrögðum. Þá er á það bent að þetta verkefni megi auðvelda með því að einfalda ráðuneytaskiptinguna og stofnanagerðina en einnig þarf að huga að því hvernig megi auka samstarf þvert á ráðuneyti og stofnanir. Í því efni þarf sérstaklega að huga að forsendunum fyrir því að Stjórnarráðið geti í meira mæli starfað sem ein skipulagsheild.

Í fjórða lagi þarf að marka hlutverk, valdsvið og úrræði þeirra opinberu eftirlitsaðila með fjármálamarkaði sem um ræðir með skýrum hætti í lögum auk þess að tryggja starfsskilyrði þeirra þannig að þeir geti sinnt lögbundnum störfum sínum með fullnægjandi hætti. Áður en hugað verður að breytingum á lögum um fjármálamarkað er þó nauðsynlegt að taka skýra afstöðu til þróunar fjármálamarkaðarins hér á landi í nánustu framtíð, þ.m.t. hvort mæta skuli séríslenskum aðstæðum við setningu laga.

Í fimmta lagi þarf sterkara og samhentara framkvæmdarvald að búa við öflugt ytra aðhald. Það er hlutverk Alþingis, og þó einkum stjórnarandstöðunnar, að veita framkvæmdarvaldinu aðhald. Styrkja þarf forsendur þess til að gegna því hlutverki en einnig huga að mikilvægi hinnar almennu þjóðfélagsumræðu eins og hún birtist í fjölmiðlum og gagnrýnu hlutverki mennta- og vísindastofnana.