Náttúrufar og náttúruminjar suðvestan Vatnajökuls

Abstract

Hálendið suðvestan Vatnajökuls, frá Þórisvatni í vestri að Núpsá í austri, er mótað af eldsumbrotum, nábýli við Vatnajökul og jökulám sem þaðan renna. Vesturhlutinn, afréttir Skaftártungu og Síðumanna, einkennist af löngum gossprungum og móbergshryggjum sem stefna frá suðvestri til norðausturs. Milli þeirra eru dalir og sléttur og er landið þakið hraunum og vikursöndum með stöðuvötnum. Á þessu svæði eru óvenju margar vel varðveittar gíggerðir og bergfræði gosmyndana er mjög áhugaverð. Nokkur afar mikilvæg eldgos í sögulegum skilningi hafa orðið á þessum hluta gosbeltisins. A.m.k. sex jarðmyndanir, þ.e. Tungnárhraunagígar, Vatnaöldugígar, Veiðivatnagígar, móbergshryggir milli Veiðivatna og Eldgjár, Eldgjárgossprungan og Lakagígar (Eldborgaraðir) með Skaftáreldahrauni, eru merkar á landsvísu og þrjár þeirra eru líklega merkar á heimsvísu. Lífríki vestursvæðisins mótast af mikilli úrkomu, tiltölulega háum sumarhita og eldvirkni. Fundist hafa nokkrar tegundir fléttna og mosa sem eru sjaldgæfar á landsvísu. Mosagróður er sennilega ekki jafn ríkjandi eða einkennandi í gróðurfari nokkurs annars svæðis á landinu. Einkennisvistgerð svæðisins er breiskjuhraunavist sem hefur hátt verndargildi á landsvísu. Verndargildi vestursvæðisins í heild er hátt vegna einstaks landslags, jarðminja og vistgerða.

Á austurhluta svæðisins, afrétti Fljótshverfinga, er að finna sérkennileg, víðáttumikil móbergslög frá jökulskeiðum ísaldar en lögum af þessu tagi hefur ekki verið lýst annars staðar á jörðinni. Lífríki svæðisins er fremur lítið rannsakað. Í Núpsárdal er náttúrlegur birkiskógur, Núpsstaðarskógar. Núpsstaðarskógar og nágrenni eru af mörgum taldir með fegurstu stöðum á landinu.

Náttúrufræðistofnun leggur til að stór hluti svæðisins suðvestan Vatnajökuls verði friðlýstur vegna jarðminja sem teljast merkar á lands- og heimsvísu og sérstæðs lífríkis.