Skýrsla nefndar um stöðu og horfur í rækjuiðnaði á Íslandi

Abstract

Helstu efnisatriði og tillögur í skýrslunni eru eftirfarandi: Gengisþróun • Eins og kunnugt er hefur gengi íslensku krónunnar styrkst mikið á síðustu mánuðum og náði krónan tímabundnu hámarki í byrjun nóvember 2005, þegar gengisvísitalan fór niður í um 100,6. Á síðustu dögum hefur krónan sveiflast lítið og verið í kringum 104 en erfitt er að segja til um það hvenær hún muni veikjast á ný. Greiningardeildir bankanna gera allar ráð fyrir að gengið veikist þegar líða tekur á árið 2006 og verði gengisvísitalan að jafnaði 108-116 á árinu 2006. Fjármálaráðuneytið reiknar með að gengisvísitalan verði að meðaltali 114. Búast má því við erfiðu rekstrarári framundan. Staða rækjuiðnaðar • Ástand rækjustofna hefur verið lélegt að undanförnu og er rækjuveiði við Ísland nú sú minnsta í 20 ár. Verulegur aflabrestur hefur orðið í úthafsrækjuveiðum og innfjarðarækjuveiði er nú engin. Ómögulegt er að segja til um hvenær breyting verði til batnaðar í veiðum. Forsenda þess að rækjuiðnaður eigi sér framtíð á Íslandi er að hún fari aftur að veiðast á Íslandsmiðum. Ef Íslendingar þurfa eingöngu að treysta á innflutt hráefni mun staða greinarinnar versna enn frekar. • Erfiðleikar eru alls staðar í samkeppnislöndum Íslendinga í kaldsjávarrækju. Í samkeppnislöndunum er aðalvandamálið ekki aflasamdráttur eða slök staða rækjustofna heldur lágt verð, óhagstæð gengisþróun og mikil samkeppni í kjölfar aukins framboðs á rækju, sérstaklega frá Kanada. • Rækjuverksmiðjur verða í auknum mæli að byggja framleiðslu sína á innflutningi á iðnaðarrækju en gera má ráð fyrir samkeppni frá Noregi í þeim efnum. Markaðir eru fyrir hendi en ekki fæst nægilega hátt verð fyrir rækjuna. • Íslendingar og Grænlendingar búa við tollfrelsi en sú staða er ekki uppi á teningnum hjá Kanadamönnum og Norðmönnum. Almenni tollurinn hjá Norðmönnum er um 7% en um 20% hjá Kanadamönnum. Frá þessu eru undantekningar sem byggjast á því að rækjan fari í framhaldsvinnslu í EB-landi. Áhrif á byggðaþróun • Í ársbyrjun 2005 voru 11 rækjuverksmiðjur starfandi á Íslandi en í árslok 2005 voru þær einungis 8. Á sama tíma fækkaði störfum í rækjuvinnslu úr 450 í um 220. Þessi fækkun starfa skapar mikil vandamál í smærri byggðarlögum sem treysta á þennan iðnað. Erfitt getur verið fyrir einstaklinga í smærri byggðum að finna önnur störf innan byggðarlagsins og geta þeir því neyðst til að flytja úr byggðarlaginu. • Mest eru áhrifin í Súðavík, þar sem 30% starfa í byrjun árs 2005 var í rækjuiðnaði en í lok ársins voru þau engin vegna lokunar rækjuverksmiðja. Í Stykkishólmi voru um 7% starfa í rækjuiðnaði í byrjun árs 2005 en í lok ársins voru þau engin. Þetta leiðir til þess tekjustofnar viðkomandi sveitarfélags minnka verulega. Einnig byggðust um 10% starfa í Hólmavík, 9% starfa á Siglufirði og 6% starfa í Bolungarvík á rækjuvinnslu árið 2004. Töluverðir hagsmunir eru fyrir byggðarlögin að rækjuverksmiðjurnar verði áfram starfandi. Tillögur nefndarinnar • Nefndin leggur til að leitað verði leiða til að afnema veiðiskyldu á meðan þetta ástand varir. • Nefndin leggur til við stjórnvöld að þau endurskoði lög um veiðigjald á þann veg að veiðigjald fyrir rækjufyrirtæki verði afnumið tímabundið. • Nefndin leggst gegn því að veita almenna styrki til rækjufyrirtækja. • Tveir af þremur nefndarmönnum, þeir Ólafur Marteinsson og Pétur Grétarsson, leggja til að úthafsrækjuútgerð sitji við sama borð og aðrar greinar sjávarútvegs, s.s. veiðar á hörpudiski og innfjarðarækju, þegar úthlutað er bótum vegna aflabrests samkvæmt 9 gr. laga um stjórn fiskveiða. Formaður nefndarinnar og fulltrúi sjávarútvegsráðuneytisins í nefndinni, Davíð Ólafur Ingimarsson, telur að ekki sé tímabært að taka afstöðu til þessa máls að svo stöddu.