Geislavirk efni í umhverfi og matvælum 1989-2003

Abstract

Í skýrslunni eru teknar saman vöktunarmælingar Geislavarna ríkisins á geislavirkum efnum í umhverfinu og í matvælum frá tímabilinu 1989 til 2003. Rannsóknastofa GR hóf starfsemi sína árið 1989. Frá upphafi hefur verið lögð áhersla á að mæla Cs-137 (sesín) sem er manngert efni og á að mestum hluta uppruna í tilraunasprengingum á 6. og 7. Áratug síðustu aldar. Í tilraunum sem gerðar voru í andrúmslofti bárust geislavirk efni um jörðina með veðrum og vindum og féllu til jarðar sem geislavirkt úrfelli. Geislavirkt sesín er einnig losað í nokkrum mæli í frárennsli við endurvinnslu geislavirks úrgangs. Geislavirk efni sem losuð eru í sjó frá endurvinnslustöðvum í N-Evrópu mælast í hafinu fyrir norðan og vestan Ísland. Slys sem orðið hafa í kjarnorkuverum, s.s. í Tsjernóbyl í Úkraínu árið 1986, og í kjarnorkuknúnum farartækjum hafa fram að þessu haft hverfandi áhrif hér á landi. Á árunum 1994-1996 jókst mjög styrkur Tc-99 (teknetíns) í frárennsli í Írlandshaf frá Sellafield á Englandi. Nýverið hófust reglulegar mælingar á teknetíni í sjó við Ísland til að kanna hvort greina megi aukningu í styrk þess. Það tekur mengandi efni um áratug að berast frá Írlandshafi á íslenskt hafsvæði. Sesín-137 er mælt reglulega í eftirfarandi sýnaflokkum: • Andrúmslofti (svifryki) • Úrkomu • Kúamjólk (ferskri mjólk og mjólkurdufti) • Lambakjöti • Sjó • Þangi • Fiski Einnig hafa verið mæld ýmis önnur sýni sem ekki flokkast undir reglubundna vöktun heldur tengjast rannsóknaverkefnum í geislavistfræði, s.s. villtur gróður, jarðvegur, vatnafiskur, sjávarspendýr, grænmeti og fleira. Niðurstöður mælinga sýna að styrkur sesíns er almennt lágur í íslenskri náttúru og í matvælum. Í andrúmslofti er styrkur sesíns < 0,1 μBq/m3 og í úrkomu < 1 mBq/l. Styrkur sesíns í mjólkurafurðum hefur farið jafnt og þétt lækkandi á tímabilinu. Í mjólk hefur styrkur sesíns fallið úr 5,7 í 0,6 Bq/l og í mjókurdufti úr 50 í 7 Bq/kg. Styrkur sesíns í lambakjöti er mjög breytilegur og spannar 1-155 Bq/kg. Í sjó er styrkur sesíns talsvert mismunandi á milli sjógerða, frá 1,5-10,5 Bq/m3. Minnstur er styrkurinn í Atlantssjó fyrir sunnan land en hæstur í pólsjó fyrir norðanvestan land. Í þangi mælist styrkur sesíns á bilinu 0,1-0,8 Bq/kg og í fiski á bilinu 0,05-0,50 Bq/kg. Styrkur sesíns í íslenskum matvælum er í öllum tilvikum vel innan 1000 Bq/kg, sem eru þau mörk sem miðað er við í milliríkjaviðskiptum með matvæli.