Fjármálaþjónusta á krossgötum.

Abstract

Krossgötur eru þar sem götur skerast. Sé staðið á krossgötum blasa kaflaskil við og taka þarf afdrifaríkar ákvarðanir. Slík kaflaskil geta tekið langan tíma. Þannig hefur íslenska þjóðin staðið á krossgötum frá hruni því hún þarf að taka ákvörðun um hvernig hún nýtir dýrkeypta reynslu sína af hruninu.

Það er mikilvægt og krefjandi verkefni á næstu árum að auka framleiðni í íslensku atvinnulífi og þar með samkeppnishæfni hagkerfisins. Fjármálaþjónusta er þar mikilvægur hlekkur. Samkeppniseftirlitið hefur frá hruni lagt áherslu á samkeppni sem drifkraft framleiðniaukningar. Hér gilda þau almennu lögmál að samkeppni í viðskiptum er nauðsynleg þar sem hún eykur velferð neytenda og stuðlar að hagkvæmni í atvinnulífinu. Nánar tiltekið stuðlar hún að eftirfarandi:

• Að neytendur fái vörur og þjónustu á sem lægstu verði.

• Að auknu vöruframboði og betri þjónustu og vörum.

• Agi hennar knýr fyrirtæki til að hagræða í rekstri og vinnur gegn sóun.

• Að nýsköpun og framförum í atvinnurekstri.

• Að þjóðhagslegri hagkvæmni í efnahagslífinu.

Í efnahagsþrengingum vex þýðing þess að efla samkeppni. Alþjóðleg reynsla af efnahagskreppum sýnir að aðgerðir sem efla samkeppni stuðla að hraðari endurreisn.

Samkeppni skiptir máli fyrir framþróun fjármálamarkaðar. Almennt er of miklum tíma eytt í rökræður um það hvernig fjármálamarkaður eigi að þróast, hversu mörg fjármálafyrirtæki Íslendingar komist af með og hvert stefna skuli. Þeim tíma væri betur varið í umræður og aðgerðir sem beinast að því að skapa sem besta umgjörð fyrir samkeppni, tryggja að fjármálafyrirtæki geti á grundvelli samkeppni um viðskiptavini boðið þeim góða þjónustu á sem hagkvæmastan hátt. Og þar á meðal skapa aðstæður þar sem kraftar samkeppninnar knýja fjármálafyrirtæki til þess að hagræða í rekstri sínum.

Samkeppniseftirlitið gaf út skýrslu árið 2011 um samkeppni á bankamarkaði. Þar varaði eftirlitið við frekari samrunum banka og hvatti stjórnvöld til að gefa samkeppnismálum gaum við stefnumótun fjármálamarkaðarins. Þá hefur Samkeppniseftirlitið ítrekað í skýrslum eftir hrun fjallað um samkeppnisaðstæður í atvinnulífinu í ljósi bankahrunsins og ítök bankanna í rekstri fyrirtækja.

Í þessari skýrslu er sjónum beint að þrennu. Í fyrsta lagi er í II. hluta skýrslunnar fjallað um stærð og umgjörð banka og fyrirtækja og í öðru lagi er í III. hluta gerð grein fyrir samkeppnisaðhaldi, þ.e. möguleikum bæði minni og óstofnaðra fjármálafyrirtækja til að keppa við Arion banka, Íslandsbanka og Landsbankann.

Í IV. hluta skýrslunnar er síðan fjallað sérstaklega um verðbréfaþjónustu og einstaka markaði hennar. Í víðu samhengi hefur verðbréfamarkaður mikla þýðingu fyrir almennar samkeppnisaðstæður á fjármálamarkaði. Skilvirkur verðbréfamarkaður býður mikilvægan valkost við fjármögnun fyrirtækja, til viðbótar við lánveitingar fjármálafyrirtækja, þótt þessir fjármögnunarkostir geti ekki talist á sama markaði að samkeppnisrétti. Sömuleiðis er verðbréfaþjónusta farvegur fyrir ný fjármálafyrirtæki til þess að verða til, vaxa og dafna og afla með tímanum víðtækara starfsleyfis sem skapa forsendur til samkeppni við viðskiptabanka. Auknar kvartanir og ábendingar úr þessum ranni endurspegla þetta mikilvægi.

Markmiðið með skýrslunni er að gefa yfirlit yfir sjónarmið Samkeppniseftirlitsins um fjármálamarkaðinn og verkefni eftirlitsins á því sviði. Í niðurstöðum skýrslunnar felst ekki stjórnvaldsákvörðun eða íhlutun. Í skýrslunni felst heldur engin afstaða til þess hvort ákvæði samkeppnislaga hafi verið brotin eða til annarra atriða sem tengjast framkvæmd á samkeppnislögum. Ber að virða alla umfjöllun í skjali þessu í ljósi þessa fyrirvara og getur umfjöllunin ekki skapað neinar lögmætar væntingar.

Skýrslan er skrifuð út frá því efnahagsumhverfi sem Íslendingar búa við í dag. Þannig er t.d. ekki gerð tilraun til að leggja mat á það hver áhrif myntbreytingar yrðu á íslenskan fjármálamarkað eða á samkeppni á Íslandi almennt.

Frá hruni hefur Samkeppniseftirlitið birt 74 ákvarðanir um fjármálamarkað á heimasíðu sinni, samkeppni.is. Þær skiptast þannig að 47 lúta að yfirtökum banka á fyrirtækjum, 15 að undanþágum frá ákvæðum samkeppnislaga, m.a. vegna samstarfs bankanna við úrlausn á greiðsluerfiðleikum viðskiptavina, 9 að samrunum fjármálafyrirtækja og 3 að dagsektum eða broti á skyldu að tilkynna um samruna.

Síðustu ár hefur Samkeppniseftirlitið að jafnaði eytt um fjórðungi ráðstöfunartíma síns í mál tengd fjármálamarkaði. Enginn starfsmaður starfar einungis að málefnum fjármálamarkaðarins en fjórir starfsmenn auk forstjóra og aðstoðarforstjóra sinna þeim verkefnum sem lúta að lánastofnunum, verðbréfamarkaði, vátryggingamarkaði, greiðslukortastarfsemi, greiðslumiðlun og eftirfylgni með yfirtökum banka á fyrirtækjum.