Áhrif aflasamdráttar í þorski á fjárhag sveitarfélaga

Abstract

Í þessari skýrslu er lagt mat á áhrif fyrirséðs niðurskurðar á þorskkvóta á ýmis svæði landsins og byggðarlög. Flest bendir til að niðurskurður á þorskkvóta hafi mest áhrif á efnahagsleg umsvif á Vestfjörðum og Vesturlandi. Samkvæmt útreikningum okkar má gera ráð fyrir að heildarframleiðsla atvinnulífs í þessum landshlutum dragist saman um 3-4% fyrsta árið eftir að tilkynnt var um niðurskurð þorskkvóta. Á Norðurlandi og á Suðurnesjum gætu heildarumsvif minnkað um 2-3% fyrsta árið en annars staðar á landinu má ætla að áfallið verði minna. Gera má ráð fyrir að aflaskerðingin stuðli að samdrætti í framleiðslu á landsbyggðinni í eitt til tvö ár til viðbótar ef þorskkvótinn helst óbreyttur að magni en eftir það taki umsvif að aukast aftur. Í þessari greiningu er aðeins horft til áhrifa aflaskerðingar á svæðum utan höfuðborgarinnar. Niðurstaða þessarar skýrslu um áhrif aflasamdráttar á íslenskt atvinnulíf er nokkuð samhljóða spá Kaupþings. Kaupþing gerir ráð fyrir að skerðing þorskkvóta geti haft þau áhrif að hagvöxtur hér á landi verði allt að 1% minni en ella árið 2008 vegna aflasamdráttarins. Vífill Karlsson hagfræðingur og Guðnýjar Önnu Vilhelmsdóttur viðskiptafræðingur telja hins vegar að kvótaskerðingin hafi meiri áhrif en niðurstöður okkar gefa til kynna. Nánari grein er gerð fyrir mati Vífils og Guðnýjar í skýrslunni. Tekjumissir sveitarfélaga felst fyrst og fremst í því að tekjur þeirra af útsvari verða minni en áður en einnig má nefna að kvótaskerðingin kann að hafa áhrif á fasteignaverð og fasteignagjöld. Þá dragast tekjur hafna saman en á móti kann eitthvað að sparast í útgjöldum hafnanna. Rekstur sveitarfélaga hefur lengi verið erfiður hér á landi og skuldir margra þeirra sem hlutfall af tekjum hafa vaxið hröðum skrefum frá síðustu aldamótum. Afkoma sveitarfélaganna í heild virðist þó hafa batnað töluvert árin 2005 og 2006. Mjög misjafnt er milli sveitarfélaga við hversu miklum samdrætti útsvarstekna má búast í kjölfar minni þorskafla. Hlutfallslega verður samdrátturinn trúlega mestur í Grímseyjarhreppi en gert er ráð fyrir að tekjur hans minnki um 13% fyrsta árið eftir kvótaskerðinguna. Gert er ráð fyrir að tekjur Grindavíkurbæjar, Grundarfjarðarhrepps, Grýtubakkahrepps og Skagastrandar dragist saman um 5% fyrsta árið. Rétt er að geta þess að upplýsingar vantar um fjárhag sumra sveitarfélaga. Engu að síður virðist óhætt að draga þá ályktun að tiltölulega lítil sjávarþorp verði fyrir þyngstum búsifjum af skerðingu aflaheimilda en stærri sveitarfélög með fjölbreyttari atvinnurekstur finni minna fyrir skerðingunni. Fyrir stóra bæi eins og Akureyri og Reykjavík er tekjutapið ekki tilfinnanlegt. Jafnvel gæti svo farið að kvótaskerðingin styrkti hag sumra stórra staða því að ætla má að hún leiði til þess að kvóti flytjist frá sumum smáum stöðum til þeirra stærri. Undanfarin ár hefur hlutur suðvesturhluta landsins í sjávarútvegi aukist töluvert. Frá 1998 til 2005 er áætlað að hlutfall Vesturlands, Suðurnesja og höfuðborgarsvæðisins í þessari grein hafi vaxið úr rúmum þriðjungi í tæpan helming, eða úr 37% í 45%. Tvennt hefur líklega helst stuðlað að þessari þróun. Í fyrsta lagi er stór og traustur vinnumarkaður á þessu svæði og í öðru lagi er svæðið nálægt útflutningshöfnum og flugvellinum í Keflavík. Sífellt erfiðara virðist vera að fá fólk til starfa á afskekktum stöðum þar sem þjónusta er minni en á helstu þéttbýlisstöðunum. Þenslan sem verið hefur á suðvesturhorninu undanfarin ár gerir það einnig að verkum að enn erfiðara er að halda í fólk víða á landsbyggðinni en áður. Víða hefur fólki fækkað mikið en meiri athygli vekur að ungu fólki fækkar sums staðar mun hraðar en þeim sem eldri eru. Dæmi eru um staði þar sem íbúum hefur fækkað um 10-15% undanfarinn áratug en fertugum og yngri um 25-30%. Þarna er öll fækkunin í hópi þeirra sem ekki eru komnir á miðjan aldur. Því stefnir í að fólki haldi áfram að fækka með tímanum, framfærslubyrði af öldruðum þyngist en þeim fækki hratt sem eru á vinnualdri. Slíkar byggðir hljóta að vera mjög viðkvæmar fyrir áföllum og verða enn viðkvæmari þegar fram líða tímar ef ekki verður breyting á. Jöfnunarsjóður sveitarfélaga mun jafna að hluta þau fjárhagslegu áföll sem sveitarfélögin verða fyrir vegna aflasamdráttarins en hann bætir vart þann skaða sem fólkið sem þau byggir verður fyrir. Mikilvægt er að skilja þarna á milli fjárhags sveitarfélaganna annars vegar og fjárhags íbúanna hins vegar.