Skýrsla um stöðu þekkingar og færni á langtímavarðveislu stafræns efnis

Abstract

Langtímavarðveisla stafræns efnis er stórt verkefni sem mörg lönd huga nú alvarlega að, þar á meðal Ísland. Langtímavarsla safnefnis hefur ávallt verið umfangsmikið vandamál, en tæknilegt eðli stafræns safnefnis gerir langtímavörslu að sumu leyti enn erfiðari, auk þess sem magn stafræns efnis eykst gífurlega hratt um þessar mundir. Á móti kemur þó að tæknilegur munur á safnefni þjóðbókasafna og þjóðskjalasafna er að minnka og segja má að báðar safnategundirnar standi frammi fyrir svipuðum vanda. Þess vegna má leiða rökum að því að aukin samvinna slíkra safna geti eflt starfsemi þeirra.

Langtímavarðveisla stafræns efnis hefur verið rannsökuð í nokkurn tíma. Ýmislegt hefur áunnist og mikil undirbúningsvinna er að baki. OAIS staðallinn hefur náð fótfestu sem staðall fyrir varðveisluferli, ýmsir staðlar hafa verið þróaðir fyrir skjalasnið (t.d. PDF/A) og lýsigögn (t.d. PREMIS) og mörg kerfi hafa verið þróuð með langtímavörslu að markmiði. Þrátt fyrir það er mikið verk óunnið og langt í land með að vandamálið teljist leyst.

Skýrsla þessi er unnin að beiðni vinnuhóps á vegum menntamálaráðuneytis um tæknileg atriði varðandi vörslu rafrænna gagna. Hlutverk skýrsluhöfunda var taka saman og meta núverandi stöðu á langtímavarðveislu stafræns efnis í heiminum og finna mögulegar fyrirmyndir fyrir Ísland. Megináherslan var lögð á að finna góðar fyrirmyndir um tæknilegar lausnir við varðveislu stafræns efnis á þeim bóka- og skjalasöfnum sem eru í fremstu röð í þessum málum í heiminum. Auk umfjöllunar um mögulegar fyrirmyndir er einnig fjallað að nokkru marki um ferli við varðveislu, gagnasnið, lýsigögn og fleiri mikilvæga þætti langtímavarðveislu.

Þegar litið er til þeirra landa sem fjallað er um í þessarri skýrslu, er það álit skýrsluhöfunda að The National Archives í Bretlandi og Koninklijke Bibliotheek í Hollandi séu bestu fordæmin í nágrannalöndum okkar. The National Archives hefur skilgreint mjög heilsteypta, sérsmíðaða högun (e. architecture) fyrir langtímavarðveislu. Einnig er tenging kerfisins við lokað net stjórnsýslunnar þar í landi mjög áhugaverð. Koninklijke Bibliotheek hefur einnig komið upp áhugaverðu kerfi. Athyglisverðust er þó vinna þeirra við eftirfylgni með skjalasniðum. Norðurlandaþjóðir vinna einnig að þessum málum og það verður einkum áhugavert að fylgjast með framgangi Svía á næstu árum, þegar LDB-verkefni þeirra um menntun og rannsóknir á sviði langtímavarðveislu fer að skila árangri. Loks verður áhugavert fyrir Ísland að reyna að tengjast evrópsku rannsóknarverkefnunum Planets og CASPAR.