Úrtakskönnun meðal almennings vorið 2007 : rannsókn á samfélagsáhrifum álvers- og virkjunarframkvæmda á Austurlandi

Abstract

Hér að neðan eru dregnar saman helstu niðurstöður þeirrar póstkönnunar sem fram fór meðal almennings vorið 2007 sem liður í rannsókn á samfélagsáhrifum álvers- og virkjunar á Austurlandi.

• Könnunin fór fram frá lokum febrúar til loka apríl 2007 meðal fólks á aldrinum 18-65 ára. Dregið var lagskipt slembiúrtak og var endanlegt úrtak 3.134 manns af öllu landinu. Svör voru 1.219 og heildarsvörun því 38,9%. Vegna þessa dræma svarhlutfalls voru gögnin greind sérstaklega með það fyrir augum að greina mögulegar kerfisbundnar skekkjur. Engar vísbendingar fundust um slíkt og má því telja að úrtakið gefi nokkuð rétta mynd af rannsóknarþýðinu.

• Svörin voru greind eftir átta svæðum. Þetta eru áhrifasvæði framkvæmdanna á Austurlandi, þrjú undirsvæði þess, þ.e. norðursvæði, miðsvæði (innan tveggja tíma aksturstíma frá framkvæmdasvæðum) og suðursvæði. Landið að öðru leyti var greint í fjögur svæði, þ.e. áhrifasvæði Reykjavíkur; Vesturland, Vestfirði og Norðurland vestra; Eyjafjarðarsvæðið og loks Suðurland að Árborg.

• Ljóst er að mikill munur er á milli einstakra svæða á skilgreindu áhrifasvæði á Austurlandi. Þannig eru svarendur á miðsvæðinu mun bjartsýnni á framtíð síns byggðarlags en íbúar norðursvæðis og suðursvæðis.

• Áhrif framkvæmdanna eru almennt mjög staðbundin sem m.a. lýsir sér í að um 51% svarenda á miðsvæðinu hefur mjög eða fremur mikla trú á að framkvæmdirnar í heild hafi bætt fjárhagslega afkomu þeirra. Aðeins 12% svarenda á suðursvæðis eru hins vegar sama sinnis. Svipað kom fram varðandi væntingar um rekstur álversins sérstaklega.

• Bein þátttaka í framkvæmdunum er mjög bundin búsetu, en rúm 30% á miðsvæðinu segjast tengjast stóriðjuframkvæmdunum með beinum hætti í gegnum vinnu sína. Það svæði sem kemst næst þessu er norðursvæðið með um 11% og áhrifasvæði Reykjavíkur með um 11%. Til samanburðar eru um 8% á suðursvæði sammála þessu.

• Óbein þátttaka í framkvæmdunum (t.d. í gegnum vinnustað) er mest á miðsvæði Austurlands og er mikið samræmi milli svara við nokkrum spurningum sem tengjast þessu. Þannig segja þar t.d. um 36% að fyrirtæki sem þeir vinni hjá hafi verið að vinna við eða í tengslum við framkvæmdirnar. Áhrifasvæði Reykjavíkur kemst næst þessu með um 14% og er það aftur í samræmi við það sem spáð var að áhrifin yrðu umtalsverð þar.

• Svör við nokkrum spurningum benda til þess að á suðursvæði upplifi svarendur sig afskipta hvað varðar áhrif af framkvæmdunum. Sumir upplifa neikvæð áhrif, e.t.v. svokölluð ruðningsáhrif vegna framkvæmdanna og reksturs álversins. Þetta má t.d. sjá á svörum þeirra við spurningunni um hvort framkvæmdirnar hafi í heildina haft jákvæð eða neikvæð áhrif í byggðarlaginu. Þar segja um 20% að þær hafi haft mjög eða frekar neikvæð áhrif en hvergi annarsstaðar á landinu er þetta hlutfall jafnhátt.

• Vísbendingar um að framkvæmdirnar gætu haft áhrif á aðrar atvinnugreinar og á búferlaflutninga innan Austurlands eru m.a. í samræmi við það sem spáð var af Skipulagsstofnun áður en þær hófust. Einnig voru sveitarstjórnarmenn meðvitaðir um þessi mögulegu áhrif og ályktuðu um þau á aðalfundi Sambands sveitarfélaga á Austurlandi þegar árið 2003.

• Spurt var í könnuninni um ánægju með ýmsa búsetuþætti s.s. tekjur, heilbrigðisþjónustu, félagslíf og almenna verslun/þjónustu. Almennt koma mestu þéttbýlissvæði landsins, áhrifasvæði Reykjavíkur og Eyjafjarðarsvæðið vel út og ljóst er að íbúar á miðsvæði eru mjög ánægðir með flesta búsetuþætti. Ánægja með framboð sumrar opinberrar þjónustu s.s. heilbrigðisþjónustu er þó ekki ýkja mikil og er hugsanlegt að hún hafi ekki fylgt eftir þeirri mannfjölgun sem orðið hefur á svæðinu.

• Þegar spurt var almennt um jákvæð áhrif framkvæmdanna var ýmislegt nefnt. Áhrif á atvinnulíf, byggðaþróun og efnahag eru þau jákvæðu áhrif sem flestir nefna. Eftir því sem svarendur búa fjær sjá þeir færra jákvætt við framkvæmdirnar.

• Samsvarandi opin spurning um neikvæð áhrif framkvæmdanna leiddi ýmislegt áhugavert í ljós. Ekki kemur á óvart að umhverfisáhrif er það sem flestir nefna í því sambandi. Þá eru nokkuð margir sem nefna aukna togstreitu milli fólks og neikvæð efnahagsáhrif. Ein athyglisverðasta niðurstaðan er að um 18% svarenda á suðursvæði og um 12% á miðsvæði telja atriði sem flokka má undir ruðningsáhrif innan áhrifasvæðisins helst neikvæð við framkvæmdirnar.