Heilsuþorp á Flúðum : náttúrufar

Abstract

Gerð var úttekt á náttúrufari á fyrirhuguðu byggingarsvæði heilsuþorps á Flúðum. Landið sem er um 8 ha að stærð er á norðurbakka Litlu-Laxár, við Gröf í Hrunamannahreppi. Gróður var kortlagður, háplöntutegundir skráðar og jarðvegur metinn. Aflað var upplýsinga um fuglalíf, ræktun, landnotkun og vatnafar. Út frá niðurstöðum var lagt gróft mat á verndargildi svæðisins og hvað beri helst að varast við byggingu heilsuþorps á svæðinu.

Búskapur í Gröf á sér langa sögu. Þar var lengi kirkjustaður og þingstaður. Stór hluti rannsóknasvæðisins hefur verið nytjaður sem tún. Á síðustu öld dró verulega úr hefðbundnum búskap, kúabúskapur lagðist af árið 1979 og sauðfjárbúskapur 1988. Á síðustu öld var garðrækt stunduð í Gröf í allmiklum mæli og þar hefur verið stunduð ylrækt í gróðurhúsum frá því fyrir 1950.

Rannsóknasvæðið í Gröf er að mestu náttúrlegt þurrlendi. Tún og graslendi er stærsti hluti landsins eða 36% og 27% af flatarmáli. Votlendi er lítið (7%) en stærstu votlendisblettirnir eru í kringum Grafartjörn, við Litlu-Laxá og í túninu neðan við Grafarbæinn. Birkikjarr og skóglendi finnst á þremur stöðum. Byggð og önnur mannvirki ná yfir um fjórðung svæðisins. Gróður er mótaður af ræktun og umsvifum manna. Mikil gróska einkennir gróður, einkum í votlendi. Land er sums staðar mikið beitt, einkum Grafartjörn og nágrenni.

Alls voru skráðar 95 tegundir háplantna á svæðinu, fæstar tegundir voru í votlendi en flestar á eyrum við Litlu-Laxá. Tvær tegundanna í Gröf, flóðapuntur og flóajurt, teljast sjaldgæfar á landsvísu. Algengir fuglar eru skógarþröstur, auðnutittlingur og músarrindill. Einnig spói, heiðlóa og tjaldur. Á Laxá sjást urtendur að vetrarlagi.

Miðað við gróður eru þrír meginflokkar jarðvegs á svæðinu; þurrlendisjarðvegur, votlendisjarðvegur og eyrajarðvegur. Jarðhiti við Litlu-Laxá eykur fjölbreytni jarðvegs og gróðurs.

Vatnafar hefur breyst mikið við Gröf vegna byggingar varnargarða og breytinga á farvegi Litlu-Laxár. Stórflóð heyra nú nánast sögunni til.

Rannsóknasvæðið er meira og minna raskað af mannavöldum. Minnst röskuð eru Grafartjörn, Litla-Laxá og gamlir árbakkar við ána. Út frá tegundaauðgi plantna og fugla eru þessi svæði verðmætust á rannsóknasvæðinu og hafa einnig verulegt fræðslugildi. Við byggingu heilsuþorps í Gröf er mikilvægt er spilla sem minnst þessum svæðum. Æskilegt er að draga verulega úr beit við Grafartjörn eða friða hana með öllu.