#

Fæðingar- og foreldraorlof á Íslandi : þróun eftir lagasetninguna árið 2000

Skoða venjulega færslu

dc.contributor.author Ingólfur V. Gíslason 1956 is
dc.date.accessioned 2013-12-09T11:52:32Z
dc.date.available 2013-12-09T11:52:32Z
dc.date.issued 2007
dc.identifier.isbn 9789979935599 (ób.)
dc.identifier.isbn 9789979979302 (rafrænt)
dc.identifier.uri http://hdl.handle.net/10802/4251
dc.description Myndefni: línurit, töflur is
dc.description Sérstakt leyfi kvenna frá launavinnu vegna meðgöngu, fæðingar eða umönnunar barna á sér orðið nokkuð langa sögu á Norðurlöndunum. Fyrstu lagaákvæðin voru sett við lok 19. og upphaf 20. aldar í Noregi, Svíþjóð og Danmörku. Í fyrstu var aðeins um að ræða vernd móður og barns en ekki greiðslur eða atvinnuöryggi. Smátt og smátt urðu hér á breytingar og voru Svíar fyrstir til að banna brottrekstur kvenna úr launavinnu vegna meðgöngu eða fæðingarorlofs. Greiðslur til kvenna í fæðingarorlofi voru teknar upp á Norðurlöndum á árunum 1946–1964 (Fríða Rós Valdimarsdóttir 2005, 4–7).

Breytingar á lögum og reglum um fæðingarorlofi eru nátengdar þeim breytingum á samfélagslegri stöðu karla og kvenna sem orðið hafa á 20. öld. Meðan meginhugmyndin um stöðu þeirra fólst í þeirri samfélagslegu verkaskiptingu að giftar konur, sérstaklega mæður, ættu að helga sig umönnun heimilis og barna en körlum bæri með launavinnu að vera „fyrirvinnur“ heimilisins var ekki litið svo á að þörf væri á almennu fæðingarorlofi. Það var í góðu lagi að konur væru á vinnumarkaði fram að giftingu, en þá eða ekki síðar en við getnað bæri þeim að draga sig af vinnumarkaðnum. „Fyrirvinna“ er hér haft innan gæsalappa því að sjálfsögðu fólst verkaskiptingin ekki í því að annar aðilinn væri vinnandi fyrir hinum. Þau störf sem konur unnu innan veggja heimilisins voru forsenda þess að atvinnulífið gæti helgað sér líf karla í þeim mæli sem gert var. Sem dæmi um þessa hugsun hérlendis má vitna til bókar sem út kom í Reykjavík um miðjan sjöunda áratuginn: „Konan hefur e.t.v. unnið úti fyrir hjónabandið, haft góðar tekjur og þar af leiðandi rúm auraráð. Nú segir hún upp góðu starfi og gerist forstjóri heimilisins. Bóndinn vinnur úti og aflar í búið. Það fé, sem hann vinnur inn, verður nú að nægja þeim báðum og fjölskyldunni allri, þegar hún stækkar“ (Hannes Jónsson 1965, 87).

Hugsunin á bak við fæðingarorlof og þær breytingar sem þar hafa orðið á grundvallast á eftirfarandi þáttum:

a) Nauðsyn verndar móður og barns. Tryggja þarf að aðstæður móður séu með þeim hætti að hvorki henni né barninu stafi hætta af, hvorki í atvinnulífinu eða á heimili (til dæmis sökum fátæktar).

b) Mikilvægi þess að viðhalda frjósemi og helst þannig að hún sé ekki lægri en þarf til náttúrulegs viðhalds þjóðar, sem er um 2,1 barn á konu.

c) Eftir því sem lengra leið á 20. öldina óx mikilvægi þess að konur tækju sem virkastan þátt í launavinnu. Nú eru konur betur menntaðar en karlar og það er því illa farið með mannauðinn ef barneignir verða til þess að konur hrekjast af vinnumarkaði eða eru settar þar í jaðarstöðu.

d) Nátengt c-lið er að konum hefur verið mismunað á vinnumarkaði hvað varðar laun og framavonir meðal annars á þeim grundvelli að barneignir þeirra hafi í för með sér að þær séu ekki jafn verðmætur starfskraftur og karlar. Þess vegna hefur verið mikilvægt að reyna að gera fæðingarorlof þannig úr garði að það verði ekki til að ýta undir þessa mismunun, að konum verði gert kleift að gera hvort tveggja, eignast börn og sinna launavinnu.

Í viðamikilli könnun sem gerð var hérlendis árið 1994 um launamun kynja kom þetta viðhorf til kvenna skýrt fram meðal sumra stjórnenda. Þannig taldi enginn stjórnandi að það hefði neikvæð áhrif á möguleika karlmanns til starfsframa að eiga börn yngri en sex ára en 27% þeirra töldu að það hefði neikvæð áhrif á starfsframa kvenna (Guðbjörg Andrea Jónsdóttir 1995, 75). Í sömu könnun kemur einnig fram að þessi viðhorf þyki í reynd svo sjálfgefin að þau eru ekki álitin vera mismunun: „Kona, sem sér um ráðningar í einkafyrirtæki, staðhæfði að karlar og konur ættu alveg jafna möguleika á starfsframa innan fyrirtækisins, en sagði jafnframt að auðvitað væri mjög slæmt fyrir konur að detta út af vinnumarkaði í 6–8 mánuði. Því ýtti hún til hliðar umsóknum kvenna með smábörn. Allir viðmælendur í þessu fyrirtæki voru sammála um að konur með ung börn væru síður ráðnar og að það væri skynsamlegt að ráða þær ekki“ (Guðbjörg Andrea Jónsdóttir 1995, 59).

e) Lengi hefur verið ljóst að vænlegasta leiðin til að draga úr áðurnefndum neikvæðum hugmyndum gagnvart konum á vinnumarkaði felst í því að auka ábyrgð karla á umhyggjusviði fjölskyldulífsins. Það myndi bæði gera þá álíka óöruggt vinnuafl og konur og jafna stöðu karla og kvenna til lengri tíma með því að ábyrgðakvöðinni og vinnukvöðinni yrði jafnar dreift milli foreldra, svo notuð séu hugtök Sigrúnar Júlíusdóttur (1997). Að auki hefur verið talið að uppeldisleg áhrif þess að börn sjái báða foreldra taka þátt í umhyggjustörfum og heimilisverkum stuðli að auknu kynjajafnrétti þegar til lengri tíma er litið. Þannig hefur sýnt sig að karlar í sambúð sem alist hafa upp í parfjölskyldu með útivinnandi móður eru virkari við heimilisstörf en aðrir karlar (Gupta 2006). Loks ber hér að nefna að ýmsar athuganir hérlendis og erlendis benda til þess að mörgum körlum finnst þeir ekki hafa haft tækifæri til þess fjölskyldulífs sem þeir vildu lifa. Þannig sögðu 40,7% karla í könnun árið 1988 að þeir vildu draga úr launavinnu sinni og 31,7% að það væri vegna þess að þeir vildu sinna börnum og heimili meira (Stefán Ólafsson 1990, 62–63). Virk þátttaka í umönnun ungs barns er líkleg til að skila þeim auknum möguleikum til slíks lífs.

Þessi stutta lýsing á hugmyndum að baki fæðingarorlofi er jafnframt tímaröð þeirra breytinga sem orðið hafa á lögum um fæðingarorlof á Norðurlöndum. Síðustu breytingar sem gerðar hafa verið hafa í öllum löndunum, nema Danmörku, miða að því að ýta undir töku karla á fæðingarorlofi. Hér á eftir verður farið yfir stöðuna eins og hún er á Íslandi eftir setningu laga nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof en þau lög voru einmitt róttækt skref í þá átt að auka hlut feðra við umhyggju barna sinna.		 is
dc.format.extent 35 s. is
dc.language.iso is
dc.publisher Félagsmálaráðuneytið is
dc.publisher Jafnréttisstofa is
dc.relation.uri http://www.jafnretti.is/D10/_Files/F%C3%A6%C3%B0ingarorlofssk%C3%BDrsla.pdf
dc.subject Jafnréttismál is
dc.subject Fæðingarorlof is
dc.subject Konur is
dc.subject Karlar is
dc.subject Ísland is
dc.title Fæðingar- og foreldraorlof á Íslandi : þróun eftir lagasetninguna árið 2000 is
dc.type Bók is
dc.identifier.gegnir 991004409739706886


Skrár

Skrá Stærð Skráartegund Skoða
Fæðingarorlofsskýrsla.pdf 473.6Kb PDF Skoða/Opna

Þetta verk birtist í eftirfarandi flokki:

Skoða venjulega færslu

Leita


Fletta