The Iceland basin : topography and oceanographic features

Abstract

Yfirlit þetta fjallar um hafsvæðið sunnan Íslands, nánar tiltekið svæði það sem afmarkast af Reykjaneshrygg að vestan, Íslandi að norðan, Íslands-Færeyjahrygg að austan og norðaustan, og svo fjölda grunna og banka sem teygja sig frá Færeyjum vestur að Hatton banka og Rockall. Aðeins að sunnan eða suðvestan er hafsvæðið opið út í Atlantshaf.

Tilurð verksins var beiðni þáverandi Póst- og símamálastjórnar 1996 um úttekt á botnlögun og botnstraumum á umræddu svæði, einkum meðfram austur-, norður- og vesturmörkum þess. Um þær slóðir liggur neðansjávarstrengur milli Evrópu og Norður-Ameríku - CANTAT 3 - en hann hafði bilað eða rofnað á nokkrum stöðum. Var því leitað leiða til að skýra þessar bilanir m.a. að hve miklu leyti mætti kenna straumum og botnlögun eða landslagi um skemmdirnar, og þá að leita úrbóta á vandanum.

Í þessu yfirliti er gerð grein fyrir helstu einkennum botnlögunar á svæðinu og þá einkum á slóðum umrædds neðansjávarstrengs á ytri mörkum Suðurdjúps í austri, norðri og vestri. Síðan er helstu sjógerðum og útbreiðslusvæðum þeirra lýst. Þær eru hlýi Atlantssjórinn að sunnan í efstu 1000-1500 metrunum, millilög vestan úr Labrador- og Grænlandshafi (Irminger Sea) og botnsjór norðan úr hafi sem streymir suður yfir neðansjávarhryggina, „Overflow” svokallað. Í Suðurdjúpi er djúpstraumur sem streymir vestan úr Labrador- og Grænlandshafi um skörð í Reykjaneshrygg yfir í Suðurdjúp, og botnstraumur sem flæðir um Færeyjaála og yfir Íslands-Færeyjahrygg í Suðurdjúp með rótum íslensku landgrunnshlíðanna og síðan suður með Reykjaneshrygg og þaðan yfir hrygginn vestur í Grænlandshaf. Því næst er lýst niðurstöðum beinna straummælinga á slóðinni, einkum þá djúpt með nyrðri mörkum hennar. Þær niðurstöður sýna yfirleitt straumhraða á bilinu 20-50 cm sek-1 eða allt að einum hnúti með straumstefnu vestur á bóginn og tekur mið af hryggjum og skörðum.

Að lokum er hugað að orsök bilana á strengnum CANTAT-3. Því má velta fyrir sér hvort orsakirnar séu t.d. eðjustraumar niður brattar hlíðar landgrunnshalla og neðansjávarhryggja eða jafnvel togveiðar. En þar sem bilanirnar voru djúpt á slóðum neðansjávarhryggja þá berast böndin þó fremur að titringi strengs og núningi þar sem strengurinn liggur þvert á brattar hlíðarnar og er líklegur til að vera fremur slakur og/eða jafnvel svífa laus ofar botni. Tillaga til úrbóta er að forðast slíka slóð af fremsta megni og jafnframt að huga vel að því hvernig strengurinn leggst á hafsbotninn. Eftir sem áður þarf einnig að huga að togslóðum fiskiskipa.