Gróður og fuglar á Hengilssvæði og Hellisheiði

Abstract

Í maí 2004 fór Orkuveita Reykjavíkur þess á leit við Náttúrufræðistofnun Íslands að stofnunin endurskoðaði gróður- og jarðakort frá 1990 af rannsóknasvæði Orkuveitu Reykjavíkur á Hengilssvæði og Hellisheiði og setti þau á stafrænt form. Auk þess var óskað eftir að stofnunin tæki að sér að afla frekari upplýsinga um gróðurfar, þ.e. tegundafjölbreytni háplantna og mosa, ásamt því að taka saman upplýsingar um fuglalíf, á tveimur afmörkuðum svæðum vegna áforma um tilraunaboranir. Megin rannsóknasvæðin eru tvö. Annars vegar 3,9 km² svæði á Hellisheiði sunnan Suðurlandsvegar sem kennt er við Hverahlíð og hins vegar 17,4 km² svæði á Hengilssvæðinu norðan Skarðsmýrarfjalls þ.e. Hengladalir og Ölkelduháls.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum og vettvangsrannsókn eru ekki sjaldgæf gróðurfélög á landsvísu sem þörf er að vernda sérstaklega á kortlagða svæðinu. Hins vegar er votlendi hlutfallslega fágætt. Votlendin í dölunum mynda víða einstaklega fallegar gróðurfarslegar heildir ásamt volgrum, heitum lækjum, hverum og tærum bergvatnsám. Landslag og landmótun á einnig stóran þátt í að gera umgjörðina um svæðið einkar fjölbreytta og fagra. Þetta á einkum við um Hengaldalina þrjá þ.e. Innstadal, Miðdal og Fremstadal. Stinnastararmóinn í Innstadal er 55 ha samfelld gróin flatneskja. Hann er afar sérstakur og á sér ekki margar hliðstæður annars staðar á landinu.

Flóra. Samtals voru skráðar 182 tegundir háplantna, auk ættkvíslar túnfífla og undafífla á rannsóknasvæðinu. Allar tegundirnar sem fundust eru algengar á Suðvesturlandi og á landsvísu nema jarðhitategundirnar laugadepla, Veronica anagallis-aquatica, naðurtunga, Ophioglossum azoricum og grámygla, Filaginella uliginosa. Jarðhitapönturnar á svæðinu hafa mikla sérstöðu. Fundarstaðir þessara tegunda auka gildi svæðanna sem þær vaxa á bæði á lands- og héraðsvísu.

Samtals fundust 150 mosategundir á rannsóknasvæðinu á Hengli og Hellisheiði. Flestar tegundirnar eru algengar á SV-landi og á landsvísu. Tvær tegundir eru flokkaðar sem sjaldgæfar á landsvísu þ.e. laugarandi, Atrichum angustatum og hveraburst, Campylopus flexuosus og eru þær á válista. Náttúrufræðistofnun Íslands leggur áherslu á að vaxtarstaðir þessara mosategunda verði ekki skertir á Hengilssvæðinu.

Fuglar. Nær allar þær 25 fuglategundir sem orpið hafa í Hengli og á Hellisheiði eru tiltölulega algengar annars staðar á landinu. Þær tegundir sem líklegt er að verði fyrir einhverjum beinum eða óbeinum áhrifum vegna framkvæmda við orkuvinnslu eru yfirleitt útbreiddar og tiltölulega algengar á fyrirhuguðum orkuvinnslustöðum. Votlendistegundir eru hins vegar sjaldgæfar enda lítið um votlendi á þessum slóðum og er hér sérstaklega bent á Fremstadal.