Undesirable substances in seafood products – results from the Icelandic marine monitoring activities in the year 2011

Abstract

Árið 2003 hófst, að frumkvæði sjávarútvegsráðuneytisins, vöktun fyrir óæskilegum efnum í sjávarafurðum, bæði afurðum til manneldis sem afurðum til lýsis‐ og mjöliðnaðar. Matís hefur verið falin umsjón með vöktunarverkefninu. Tilgangur vöktunarinnar er að meta ástand íslenskra sjávarafurða með tilliti til magns aðskotaefna. Einnig er markmið að safna óháðum vísindagögnum um óæskileg efni í sjávarafurðum fyrir stjórnvöld, fiskiðnaðinn og kaupendur og neytendur íslensks sjávarfangs. Gögnin sem safnað er í vöktunarverkefninu verða einnig notuð í áhættumat og til að byggja upp gagnagrunn um aðskotaefni í íslensku lífríki. Umfjöllun um aðskotaefni í sjávarafurðum, bæði í almennum fjölmiðlum og í vísindaritum, hefur margoft krafist viðbragða íslenskra stjórnvalda. Nauðsynlegt er að hafa til taks vísindaniðurstöður sem sýna raunverulegt ástand íslenskra sjávarafurða til þess að koma í veg fyrir tjón sem af slíkri umfjöllun getur hlotist. Ennfremur eru mörk aðskotaefna í sífelldri endurskoðun og er mikilvægt fyrir Íslendinga að taka þátt í slíkri endurskoðun og styðja mál sitt með vísindagögnum. Þetta sýnir mikilvægi þess að regluleg vöktun fari fram og að á Íslandi séu stundaðar sjálfstæðar rannsóknir á eins mikilvægum málaflokki og mengun sjávarafurða er. Þessi skýrsla er samantekt niðurstaðna vöktunarinnar fyrir árið 2011. Mat á ástandi íslenskra sjávarafurða með tilliti til aðskotaefna er langtímaverkefni og verður einungis framkvæmt með sívirkri vöktun. Á hverju ári er því farið vandlega yfir hvaða gögn vantar og þannig stefnt að því að fylla inní eyðurnar. Árið 2011 voru í fyrsta skipti mæld svokölluð PFC efni í íslenskum sjávarafurðum sem ætlaðar eru til manneldis sem og afurðum til lýsis‐ og mjöliðnaðar, en PFC efni eru yfirborðsvirk efni sem hafa fengið aukna athygli vegna þrávirkni og eitrunaráhrifa þeirra. Einnig voru eftirfarandi efni mæld: dioxin, dioxinlík PCB og bendi PCB efni, PBDEs, málmar, auk þess 12 mismunandi tegundir varnarefna. Árið 2011 voru einnig mæld grásleppuhrogn ásamt þorskhrognum, svili og lifur til að meta dreifingu mengandi efna í þessi líffæri. Af PCF efnunum var PFOS eina PFC efnið sem greindist yfir greiningarmörkum og var styrkur PFOS yfirleitt lágur. Eins og áður mældist almennt lítið magn óæskilegra efna í íslensku sjávarfangi árið 2011 og ekkert sýni mældist með óæskileg efni yfir viðmiðunarmörkum.