Hvað hindrar kennara í að styðja sjálfræði nemenda í skólastarfi?

Abstract

Viðfangsefni þessarar greinar er að varpa ljósi á sjónarhorn kennara og sýn þeirra á það hvaða þættir í eigin starfi og starfsumhverfi hindri stuðning við sjálfræði nemenda og er sjónum beint að kennurum á mið- og unglingastigi. Stuðningur við sjálfræði nemenda er mikilvægur þáttur velfarnaðar samkvæmt sjálfsákvörðunarkenningum sem mynda fræðilegan grunn rannsóknarinnar. Í Aðalnámskrá grunnskóla (2011) sem leggur grunn að skólastarfi hérlendis er einnig lögð mikil áhersla á að styðja eigi sjálfræði nemenda og lýðræði í skólastarfi. Rannsóknir á íslensku skólastarfi hafa jafnframt sýnt mikinn mun á milli skólanna í því hvernig sjálfræði er stutt og að víðast hvar er ekki mikill stuðningur við sjálfræði nemenda. Því er mikilvægt að efla skilning á því hvaða þættir geti komið í veg fyrir að aðstæður til að styðja sjálfræði nemenda séu skapaðar í skólastarfi. Byggt er á gögnum sem safnað var í tengslum við stærri rannsókn á starfsháttum í 20 grunnskólum. Fyrir þessa grein voru greind 27 viðtöl við kennara í þessum 20 skólum; 15 einstaklingsviðtöl á miðstigi og 12 rýnihópaviðtöl á unglingastigi. Varpað er ljósi á ýmsa ytri þætti sem kennarar telja að hindri þá í því að styðja sjálfræði nemenda; svo sem kerfislegar kröfur, takmarkaðar bjargir og ósveigjanlegt skipulag. Innri hindranir, eða hugmyndalegar hindranir, vógu þó þyngra og voru þær greindar eftir hugmyndum Bernsteins um uppeldislega orðræðu. Greining kennsluorðræðunnar sýndi að við þurfum að efla nýja þekkingu með kennurum um formgerð sem skapar aðstæður til að efla sjálfræði nemenda. Stýringarorð- ræðan um fræðslu sem meginmarkmið náms heldur aftur af breytingum og hindrar stuðning við sjálfræði...