„Samt höfum við vitað þetta allan tímann“ : orðræðan um börnin á Kópavogshæli

Abstract

Í árslok 2016 kom út skýrsla um könnun á vistun barna á Kópavogshæli á árunum 1952– 1993. Í niðurstöðum skýrslunnar kom meðal annars fram að börn á Kópavogshæli hefðu sætt ofbeldi, illri meðferð og vanrækslu. Í kjölfar útkomu skýrslunnar varð mikil umræða í frétta- og vefmiðlum. Í greininni er leitast við að rýna í eðli þeirrar orðræðu sem fram fór og til þess nýttar aðferðir sögulegrar orðræðugreiningar. Í orðræðugreiningunni þróuðust þrír meginorðræðuflokkar: Í fyrsta lagi lærdóms- og baráttuorðræða sem var fyrirferðarmest í gögnunum. Lærdóms- og baráttuorðræðan var í anda félagslegs mannréttindaskilnings á fötlun þar sem litið var svo á að ofbeldið og vanrækslan gagnvart börnunum á Kópavogshæli væri mannréttindabrot sem stjórnvöldum bæri að bæta fyrir. Orðræðan snerist einnig um kröfuna um aukinn rétt fötluðu fólki til handa og vakin var athygli á að enn skortir mikið á að mannréttindi þess séu virt. Í öðru lagi kom fram eins konar varnar- eða réttlætingarorðræða fyrrverandi starfsfólks um það að hafa lítið getað spornað gegn því ofbeldi sem börnin á Kópavogshæli urðu fyrir. Fram kom að stjórnvöld hefðu brugðist börnunum á hælinu á meðan starfsfólkið reyndi að gera sitt besta við ömurlegar aðstæður. Gagnstætt þeim félagslega mannréttindaskilningi sem greina mátti í lærdóms- og baráttuorðræðunni kom þarna skýrt fram læknisfræðilegur skilningur á fötlun þar sem börnunum var lýst sem fórnarlömbum í þörf fyrir gæsku og bent á fórnarlund starfsfólksins sem vann á hælinu. Í þriðja lagi kom fram gagnrýnin orðræða fatlaðra aðgerðasinna en hún skar sig mest úr orðræðunni um Kópavogshælið. Þar voru fjölmiðlar harðlega gagnrýndir fyrir að hafa ekki leitað eftir áliti fatlaðs fólks á skýrslunni og því ofbeldi sem börnin urðu fyrir...