Bætt nýting sjávarafla

Abstract

Skýrsla þessi er unnin fyrir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið og er hún hugsuð sem innlegg í vinnu ráðuneytisins við endurskoðun á stefnu varðandi nýtingu sjávarafla. Efni skýrslunnar skiptist í tvo meginþætti þar sem í fyrri hlutanum er tekið stöðumat á nýtingu og verðmætasköpun þorskafla með tilliti til sjófrystingar, landvinnslu og gámaútflutnings; en í seinni hlutanum er leitast við að bera kennsl á hvar helstu sóknarfæri séu til bættrar nýtingar og aukinnar verðmætasköpunar á bolfisksafla. Við gagnaöflun var aðallega leitað í afla- og ráðstöfunarskýrslur Fiskistofu og útflutningsgögn Hagstofunnar fyrir árin 2008 og 2009. Árið 2008 veiddu íslensk skip 151 þúsund tonn af þorski sem úr voru unnin rúmlega 90 þúsund tonn af afurðum að verðmæti um 61 milljarðar króna. Um 75% aflans fór til landvinnslu, 20% var sjófryst og rúmlega 5% var flutt út óunnið í gámum. Talsverður munur var á nýtingatölum í landvinnslu og sjóvinnslu þar sem flakanýting, hausanýting og nýting á aukaafurðum var lakari hjá frystitogaraflotanum. Ýmsar ástæður liggja að baki þeirri staðreynd að nýting afla af frystiskipum er lakari en í landvinnslu, en þó má ljóst vera að sóknarfæri séu fólgin í að auka nýtingu hjá frystitogaraflotanum. Sem dæmi um hvar slík tækifæri liggja má nefna að hausanýting hjá flakafrystitogurum er 30-36%, en í flakavinnslu í landi er hún 26-30%. Þar að auki kemur aðeins lítill hluti frystitogaraflotans með hausana í land. Einnig ætti að vera unnt að koma með meira af öðrum aukaafurðum í land en nú er gert t.d. afskurð, marning, hryggi, lifur, hrogn, svil o.fl. Mikið hefur áunnist varðandi nýtingu í landvinnslu á undanförnum misserum en þó eru enn til staðar tækifæri til úrbóta. Mest framþróun í bættri nýtingu hefur orðið í vinnslu á þorskafurðum, en nýting á aukaafurðum í vinnslu á öðrum tegundum hefur ekki náð að fylgja þar eftir, enda eftir mestu að slægjast í þorskinum. Ánægjuleg þróun hefur til dæmis orðið á síðustu þremur árum í niðursuðu á lifur, sem hefur tvöfaldast í magni frá árinu 2006. Mikið magn af fiski er flutt út óunnið í gámum á ári hverju, en hátt fiskverð á mörkuðunum í Bretlandi og Þýskalandi gerir það að verkum að útgerðarmenn sjá sér ekki hag í að selja fiskinn til vinnslu innanlands. Mögulegt væri að auka útflutningsverðmæti að minnsta kosti hluta þessa afla með því að vinna hann hérlendis. Þrátt fyrir að bætt nýting sé mikilvæg má ekki gleyma því að magn og gæði fara ekki alltaf saman, því er ekki síður mikilvægt að hámarka hlutfall afurða sem fara í dýrustu afurðaflokkana. Til að það sé hægt þarf að tryggja rétta meðferð í gegnum alla virðiskeðjuna þar sem gæði eru hámörkuð á öllum stigum veiða, vinnslu og flutninga.