Áhrif beitarfriðunar á framvindu gróðurs og jarðvegs á lítt grónu landi

Abstract

Hér á landi hafa áhrif beitar á gróður á grónu landi talsvert verið rannsökuð. Í þessari rannsókn var markmiðið hins vegar að kanna áhrif beitarfriðunar á framvindu á lítt grónu landi við mismunandi jarðvegsskilyrði og í mismunandi hæð yfir sjó. Rannsökuð voru 12 svæði á Suður-, Vestur- og Norðurlandi. Borin var saman gróðurþekja og tegundasamsetning á beittu landi og friðuðu og eftir staðsetningu í landi. Einnig var beitartíðni einstakra háplöntutegunda metin og mælt kolefni og sýrustig jarðvegs.

Niðurstöðurnar sýndu að friðun hraðar gróðurframvindu. Við friðun jókst heildargróðurþekja og tegundum háplantna fjölgaði staðbundið. Samsetning gróðurs varð önnur en þar sem land var beitt. Áhrif friðunar voru mismikil eftir svæðum. Mest reyndust þau þar sem loftslagsskilyrði eru hvað best, þ.e. á láglendi þar sem vaxtartími er langur. Niðurstöðurnar sýndu einnig að við góð skilyrði gat land gróið upp þrátt fyrir talsverða beit en gróðurfar varð þó ólíkt því sem var á friðuðu landi. Áhrif friðunar réðust einnig af landgerð. Við friðun mela þróaðist gróður í átt til mosaþembu- og móagróðurs þar sem gamburmosar urðu ráðandi í gróðri. Við friðun sanda og vikra urðu gróðurbreytingar aðrar en þær stjórnuðust að miklu leyti af melgresi sem er lykiltegund í framvindu á slíku landi. Við friðun jókst þekja melgresis sem hlóð undir sig áfoksefnum og myndaði sandhóla. Frekari framvinda réðist af flutningi sands og þeim aðstæðum sem melgresið skapaði.

Minni drættir í landslagi reyndust hafa veruleg áhrif á gróðurþekju en hún var yfirleitt mest í lægðum. Dæmi voru um hið gagnstæða sem líklega má rekja til mikils sandflutnings á yfirborði. Niðurstöðurnar sýna að hægt er að flýta gróðurframvindu á örfoka og lítt grónu landi með friðun, einkum á láglendi en einnig á hálendissvæðum þar sem loftslagsskilyrði eru tiltölulega góð. Reikna má með að það taki áratugi að græða upp land með friðun einni saman.

Á grundvelli niðurstaðna er sett fram framvindulíkan um fyrstu stig framvindu á örfoka eða öðru gróðurlitlu landi. Þar er gert ráð fyrir að þrír meginþættir ráði framvindu, þ.e. jarðvegsgerð, loftslagsskilyrði og beit. Reiknað er með að fækkun sauðfjár og hlýnandi veðurfar eigi eftir að ýta mjög undir sjálfgræðslu.